Tổng thống đắc cử của Guatemala trù định thắt chặt mối bang giao với Trung Quốc
Hành động này khiến mối bang giao của quốc đảo Thái Bình Dương này với Hoa Kỳ và Đài Loan trở nên không chắc chắn
Hôm 20/08, ngày mà chính trị gia không mấy nổi tiếng Bernardo Arevalo được công bố là người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống quyết định của Guatemala cũng là ngày khép lại hơn một thập niên lãnh đạo của phái bảo tồn truyền thống. Nhưng sau chiến thắng bất ngờ của ông Arevalo, các nhà phân tích đã bày tỏ lo ngại về mục tiêu củng cố mối bang giao với Trung Quốc của vị tổng thống đắc cử cấp tiến này.
Điều này có thể là một rắc rối đặc biệt với Hoa Kỳ, đối tác thương mại hàng đầu của Guatemala, cũng như với Đài Loan, một đảo quốc đang bị bao vây về chính trị. Guatemala là một trong 13 quốc gia công nhận Đài Bắc về mặt ngoại giao thay vì Bắc Kinh. Đây cũng là một trong hai đồng minh còn lại của Đài Loan ở Trung Mỹ.
Hôm 21/08, chỉ một ngày sau khi các quan chức Guatemala công bố kết quả bầu cử, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Uông Văn Bân, bày tỏ mong muốn tân nguyên thủ quốc gia của Guatemala sẽ “đưa ra quyết định đúng đắn” và thiết lập liên hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc.
“Gần đây, người dân từ nhiều lĩnh vực khác nhau ở Guatemala đã bày tỏ trong các cuộc phỏng vấn rằng họ hy vọng đất nước của họ sẽ sớm thiết lập liên hệ ngoại giao với Trung Quốc, điều này cho thấy một cách toàn diện rằng việc phát triển bang giao với Trung Quốc … là đang phục vụ lợi ích căn bản của Guatemala,” ông Uông nói trong một tuyên bố mà đài truyền hình CCTV của nhà nước Trung Quốc là đơn vị đầu tiên đưa tin.
Ông Arevalo phất lên nhanh chóng trong quá trình vận động tranh cử nhờ lập trường cứng rắn đối với tội phạm và tham nhũng nội bộ, vốn đã gây khó khăn cho Guatemala hàng chục năm. Nhưng mặc dù luận điệu của ông tập trung vào việc chấm dứt tình trạng sống hai mặt trong nội bộ chính quyền, thì ông cũng không hề tế nhị khi khẳng định rằng Guatemala cần hợp tác kinh doanh nhiều hơn với Trung Quốc.
Gây ảnh hưởng theo kiểu băng đảng
Trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng Sáu trên chương trình phát thanh Con Criterio, ông Arevalo nói: “Chúng ta cần nỗ lực cải thiện hợp tác thương mại và mở rộng liên kết trong trường hợp của Trung Quốc.”
Ông thể hiện quan điểm lạc quan trong cuộc phỏng vấn đó, nói rằng ông hy vọng sẽ cân bằng mối bang giao giữa Bắc Kinh và Đài Bắc và “duy trì liên hệ chính trị tốt đẹp với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Đài Loan trong khuôn khổ tôn trọng lẫn nhau.”
Ông Arevalo nói thêm Guatemala cần là “làm chủ” chính sách ngoại giao của mình thay vì bị ảnh hưởng bởi các quốc gia khác.
Theo đánh giá bề mặt, thì đó là một kế hoạch hay. Nhưng về mặt lịch sử, khi các quốc gia Mỹ Latinh mở rộng bang giao với Trung Quốc, thì sự hợp tác đó sẽ không bao giờ chỉ giới hạn ở thương mại. Ngoài ra, Bắc Kinh đã thành công trong việc mở rộng phạm vi nghị trình chính trị của mình ở phương Tây thông qua các thỏa thuận thương mại và đầu tư sâu rộng.
Điều này thể hiện rõ ở Argentina, Bolivia, Nicaragua, Peru, Cuba, và Venezuela, những nơi mà các chính sách và quan điểm bài xích Hoa Kỳ nổi lên mạnh mẽ hơn theo sau sự hợp tác kinh tế ngày càng tăng của Trung Quốc.
Một số nhà phân tích cho rằng một khi Trung Quốc muốn có được cơ hội hợp tác với một chính phủ nào đó, thì theo sau đó sẽ luôn là nghị trình chính trị. Họ khẳng định những ưu tiên hàng đầu của Bắc Kinh là thay thế quyền bá chủ của Hoa Kỳ và cô lập hơn nữa Đài Loan khỏi các đồng minh của nước này.
Ông Eduardo Hoffmann nói với The Epoch Times: “Khi họ làm kinh doanh, thì họ nắm giữ mọi quân bài, họ giật mọi sợi dây, họ kiểm soát nền kinh tế.”
Ông Hoffmann là một nhà phân tích kinh tế Mỹ Latinh và đã từng làm việc với nhiều tổ chức lớn trên toàn cầu như Ngân hàng Thế giới. Ông nói rằng ý tưởng “làm bằng hữu” với cả Trung Quốc lẫn Đài Loan của ông Arevalo là không thực tế trong bối cảnh chính trị hiện nay.
“Quý vị không thể làm điều đó. Tình thế này chỉ có thể chọn một trong hai mà thôi,” ông cho biết.
Điều này được phản ánh trong quyết định của Nghị viện Trung Mỹ (PARLACEN) hôm 21/08 nhằm tước bỏ tư cách quan sát viên thường trực của Đài Loan trong cơ quan quản lý khu vực này, sau hơn hai mươi năm Đài Loan đảm nhiệm vai trò này, để ủng hộ Trung Quốc.
PARLACEN với sáu hùng cường — trong đó Guatemala là một thành viên quan trọng — đã đưa ra quyết định này chỉ một ngày sau khi ông Arevalo công bố chiến thắng bầu cử. Trụ sở chính của cơ quan quản lý khu vực này cũng được đặt tại thành phố Guatemala.
Bộ Ngoại giao Đài Loan đã lên án quyết định của PARLATEN và chỉ trích gay gắt những nỗ lực không ngừng của Bắc Kinh nhằm đàn áp và cô lập quốc đảo này.
Nhưng ông Hoffmann cho rằng, từ góc nhìn của ông Arevalo, việc kết giao thân thiết hơn với Trung Quốc là điều dễ hiểu và là một “việc bất đắc dĩ phải làm.” Bởi vì ở một khu vực khá thường xuyên xảy ra các cuộc đảo chính do dân sự lãnh đạo, làm tổng thống không phải lúc nào cũng là một công việc ổn định. Ông lưu ý rằng nguyên thủ quốc gia mới của Guatemala không thể đủ khả năng để gây thù chuốc oán với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) do ảnh hưởng rộng rãi của đảng này ở Mỹ Latinh.
Ông Hoffmann nói: “ĐCSTQ giống như một băng đảng ma túy vậy. Dĩ nhiên là không ai muốn đứng về phe ác.”
Ông Evan Ellis, giáo sư nghiên cứu về Mỹ Latinh, cũng đồng tình với quan điểm này. Ông nói rằng Trung Quốc quá sành sỏi trong việc mở rộng ảnh hưởng chính trị qua cái mà ông gọi là ngoại giao “nhân dân với nhân dân” và can dự vào mọi cấp độ ở một quốc gia. Điều này bao gồm giới học thuật, giới chính trị, giới y học, giới truyền thông, và cả lĩnh vực an ninh.
Ông Ellis nói với The Epoch Times: “Trung Quốc giăng lưới rất, rất rộng.”
Nhưng Bắc Kinh đã nằm trong tầm ngắm kinh tế của Guatemala. Nhập cảng của Trung Quốc từ Guatemala đã tăng đều đặn kể từ năm 2018 và năm ngoái đạt mức cao lịch sử ở mức 573.96 triệu USD, trong đó hàng hóa khoáng sản chiếm hơn một nửa.
Ông Hoffmann gọi ông trùm Á Châu này là “hố đen hàng hóa” đồng thời nói thêm rằng Trung Quốc có mối quan hệ “cướp bóc” với các nguồn tài nguyên không thể tái tạo và các chính phủ nắm giữ những nguồn tài nguyên đó.
Hiện tại, Hoa Kỳ là đối tác thương mại có giá trị nhất của Guatemala, với tổng giá trị nhập cảng là 5.31 tỷ USD trong năm 2022.
Mọi chuyện rồi sẽ lại đâu vào đấy
“Theo một cách điển hình, ông Arevalo đang tìm kiếm một giải pháp vừa nhanh vừa tiện để thoát khỏi tình cảnh kinh tế đầy khốn khó. Không tập trung vào sự tiến bộ chậm mà chắc và những thay đổi táo bạo, mà thay vào đó, ông tìm kiếm sự bảo vệ của một chủ thể quốc tế lớn lúc nào cũng sẵn rất nhiều tiền mặt,” bà Irina Tsukerman nói với The Epoch Times.
Bà Tsukerman là một nhà phân tích chứng khoán và là chủ tịch của Scarab Rising. Bà nói ông Arevalo biết rằng sự ưu ái của Trung Quốc luôn “kèm theo một cái giá,” nhưng lưu ý rằng các hành vi tham nhũng của ĐCSTQ có thể có lợi cho bất kỳ nhà lãnh đạo nào sẵn sàng từ bỏ la bàn đạo đức của họ.
Bà nói: “Hệ thống tín dụng xã hội và các giao dịch cửa sau sẽ giúp ông [Arevalo] duy trì quyền lực, và sự hỗ trợ tài chính từ đối thủ Hoa Kỳ sẽ giúp ông ta tránh được việc phải chịu trách nhiệm về bất kỳ hành vi tham ô và quản lý yếu kém nào.”
Bà Tsukerman tin rằng ông Arevalo khó có thể thực hiện hành động cân bằng giữa Trung Quốc và các quốc gia khác, cũng như không để cho nghị trình chính trị của ĐCSTQ phá hỏng các thỏa thuận đầu tư và thương mại.
“Chắc chắn ông Arevalo sẽ vi phạm lời hứa của chính mình. Guatemala đơn giản là không có khả năng chơi trò ngoại giao con thoi giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc mà cuối cùng không bị một trong những cường quốc mạnh hơn này tác động và lôi kéo.”
Cả ông Hoffmann và bà Tsukerman đều khẳng định rằng bất chấp mọi lời nói cứng rắn của ông Arevalo về nạn tham nhũng trong chính phủ, thì mọi chuyện sẽ lại đâu vào đấy nếu như nguồn tiền đó đến từ Bắc Kinh.
Tính đến năm 2020, Ủy ban Quốc tế về chống Tình trạng Không bị Trừng phạt ở Guatemala — một tổ chức chống tham nhũng — đã truy tố 660 cá nhân và quan chức cao cấp, dẫn đến 400 bản án hình sự. Và hoạt động này không chỉ giới hạn ở một đảng chính trị.
Trong một sự kiện của Viện Hudson hôm 30/08, ông Bernardo Rico, giám đốc chương trình của Viện Cộng hòa Quốc tế, cho biết Guatemala cần “đưa các thể chế chính trị của mình bước vào thế kỷ 21.” Ông Rico lưu ý thêm rằng “sự xói mòn không có dấu hiệu biến chuyển của các thể chế chính trị của Guatemala” không xảy ra chỉ sau một đêm mà qua nhiều thập niên.
Cuối cùng, tình trạng tham nhũng sâu sắc ở Guatemala sẽ là một cuộc chiến khó khăn đối với chính phủ mới, nhưng bà Tsukerman và ông Hoffmann cho rằng hoạt động đầu tư kinh tế lớn hơn của Trung Quốc cũng sẽ làm phức tạp thêm vấn đề này.
Khi được hỏi liệu các thỏa thuận thương mại và đầu tư mở rộng với Bắc Kinh có mang lại lợi ích cho dân thường ở Guatemala hay không, thì ông Hoffmann trả lời: “Thỏa thuận đó sẽ mang lại lợi ích cho giới thượng lưu tham nhũng, và số tiền đó có thể chảy vào túi họ chút đỉnh. Có lẽ vậy.”
Con đường gập ghềnh phía trước
Kể từ thông báo hôm 20/08 về việc ông Arevalo đắc cử, con đường dẫn đến lễ nhậm chức vào tháng 01/02024 của ông đầy rẫy những chông gai phía trước.
Trong tuần quay cuồng sau chiến thắng bầu cử của ông, đảng Phong trào Hạt giống của tổng thống đắc cử đã tạm thời bị đình chỉ vào ngày 27/08 do cuộc điều tra về cáo buộc chữ ký giả trên các tài liệu ghi danh của đảng này. Ông Rafael Curruchiche, người đứng đầu Văn phòng Công tố viên Đặc biệt chống Tình trạng Không bị Trừng phạt của Bộ Tư pháp, đã khởi động cuộc điều tra và thúc đẩy quyết định đình chỉ này. Tuy nhiên, hôm 03/09, Tòa án Bầu cử Tối cao đã lật ngược phán quyết này.
Ông Arevalo chỉ trích việc đình chỉ tạm thời này là một nỗ lực đảo chính của các thành viên phe đối lập. Ở đầu bên kia, đối thủ trong cuộc đua bầu cử của ông là bà Sandra Torres đã đệ đơn khiếu nại trong cùng tuần đó cho rằng có gian lận bầu cử.
Thế nhưng không chỉ dừng lại ở các cuộc tranh giành quyền lực của cánh tả và cánh hữu, ông Rico cho biết người dân Guatemala vừa mất đi niềm tin vào nền dân chủ.
Ông trích dẫn một cuộc thăm dò gần đây trong cuộc đàm luận hôm 30/08 tại Viện Hudson cho thấy niềm tin của người Guatemala vào nền dân chủ, với hiệp định hòa bình được ký kết vào năm 1996, là 56%. Để so sánh, thì năm ngoái, con số đó đã giảm xuống còn 37%.
Ông Rico lưu ý thêm rằng 31% cư dân hiện hờ hững trước một chính phủ độc tài.
Sự thờ ơ ngày càng tăng đối với các chế độ toàn trị này không báo trước điềm lành đối với người Guatemala trong bối cảnh mà tân nguyên thủ quốc gia của họ mong muốn tăng cường bang giao với Bắc Kinh.
Bà Tsukerman nói: “Sự củng cố kinh tế của Trung Quốc sẽ khó khăn hơn nhiều để chống lại hoặc phá vỡ.”
Bà lưu ý rằng Hoa Kỳ đang gặp bất lợi trong việc xê dịch sự thay đổi ảnh hưởng kinh tế quan trọng này vì họ không tham gia trực tiếp vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng hoặc viện trợ cho các sáng kiến địa phương ở Guatemala ở một mức độ đáng kể.
Bà nói: “Trung Quốc sắp tận dụng điều đó và xuất hiện như một ông chú nhân từ … với nhiều tiền mặt cho những nhu cầu trước mắt.”
Cẩm An biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
