Iran trục xuất thêm thanh sát viên hạt nhân của LHQ sau khi Hoa Kỳ dỡ bỏ phong tỏa 6 tỷ USD cho Iran
Tehran thông báo với một cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hiệp Quốc rằng họ đã trục xuất thêm các thanh sát viên khỏi chương trình nguyên tử đang gây tranh cãi của mình.
Iran đã có hành động trục xuất các thanh sát viên hạt nhân của Liên Hiệp Quốc chỉ vài ngày sau khi chính phủ Tổng thống Biden cho phép chuyển 6 tỷ USD trong các quỹ bị đóng băng của Iran như một phần của thỏa thuận trao đổi tù nhân.
Hôm 16/09, trong một tuyên bố, ông Rafael Mariano Grossi, tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) — cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hiệp Quốc thúc đẩy việc sử dụng an toàn và hòa bình các công nghệ hạt nhân — cho biết Iran đã thông báo cho ông về “quyết định rút lại việc chỉ định một số thanh sát viên có kinh nghiệm của Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành các hoạt động kiểm tra ở Iran theo Thỏa thuận Bảo vệ NPT,” ý nói đến Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân.
NPT là một thỏa thuận quốc tế có sự tham gia của 191 quốc gia, hướng đến mục tiêu ngăn chặn việc phổ biến vũ khí hạt nhân, thúc đẩy giải trừ quân bị, và cho phép sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình; hiệp ước này có hiệu lực từ năm 1970. Theo chỉ định của NPT, có năm quốc gia được công nhận là quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân chính thức (Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga, Anh, và Pháp). Họ cam kết trong hiệp ước là sẽ không chuyển giao vũ khí hạt nhân, và các quốc gia phi hạt nhân hứa sẽ không mua những loại vũ khí này.
IAEA có nhiệm vụ bảo đảm việc tuân thủ của các thành viên này, chủ yếu bằng cách thanh sát các cơ sở hạt nhân để ngăn chặn việc lạm dụng công nghệ hạt nhân cho mục đích quân sự.
Ông Grossi cho biết việc Iran trục xuất thêm thanh sát viên hạt nhân của Liên Hiệp Quốc diễn ra sau quyết định trục xuất gần đây đối với “một thanh sát viên có kinh nghiệm khác được chỉ định đến Iran của Cơ quan này.”
Ông nói: “Những thanh sát viên này là một trong những chuyên gia giàu kinh nghiệm nhất của Cơ quan với kiến thức đặc thù về công nghệ làm giàu. Họ đã tiến hành công việc giám định cần thiết tại các cơ sở làm giàu uranium ở Iran, vốn tuân theo các biện pháp an toàn của Cơ quan.”
“Với quyết định ngày hôm nay, Iran đã trục xuất khoảng 1/3 nhóm thanh sát viên nòng cốt giàu kinh nghiệm nhất của Cơ quan được chỉ định đến Iran.”
Ông Grossi cho biết mặc dù hành động của Iran được NPT cho phép, nhưng điều đó khiến IAEA gặp khó khăn hơn khi bảo đảm rằng các hoạt động hạt nhân của Iran là vì các mục đích hòa bình.
“Tôi lên án mạnh mẽ biện pháp đơn phương không cân đối và chưa từng có này, vốn ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch thông thường và tiến hành các hoạt động giám định của Cơ quan ở Iran và mâu thuẫn công khai với sự hợp tác lẽ ra phải tồn tại giữa Cơ quan này và Iran.”
Tổng giám đốc IAEA cho biết việc Iran loại bỏ các thanh sát viên chủ chốt đang gây tổn hại đến khả năng giám sát của cơ quan này và làm căng thẳng “sự hợp tác lẽ ra phải tồn tại giữa Cơ quan và Iran.”
Ông Grossi kêu gọi Iran suy nghĩ lại các hành động của mình.
Ông nói thêm: “Tôi cũng kêu gọi các cơ quan có thẩm quyền cao nhất của Iran hợp tác với tôi trong thời gian sớm nhất để điều chỉnh hướng đi và làm việc với Cơ quan để làm rõ đầy đủ các vấn đề về biện pháp bảo vệ còn chưa giải quyết.”
The Associated Press đưa tin, Bộ Ngoại giao Iran liên kết các hành động của mình với điều mà họ cho là nỗ lực của Hoa Kỳ và ba nước Âu Châu nhằm lạm dụng IAEA “cho mục đích chính trị của riêng họ.”
Tuần trước, Hoa Kỳ, Anh, Pháp, và Đức đã chỉ trích Iran trong một tuyên bố chung tại cuộc họp hội đồng IAEA ở Vienna, kêu gọi Iran tăng cường hợp tác với cơ quan này.
Hôm 14/09, Anh, Pháp, và Đức cũng cho biết họ sẽ duy trì các biện pháp trừng phạt đối với Iran liên quan đến chương trình hạt nhân và hỏa tiễn đạn đạo của nước này.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran Nasser Kanaani cho biết: “Trước đây, Iran đã cảnh báo về hậu quả của những hành vi lạm dụng chính trị như vậy, bao gồm cả nỗ lực chính trị hóa bầu không khí của cơ quan này.”
Thỏa thuận trao đổi tù nhân
Hôm 11/09, Quốc hội Hoa Kỳ đã được thông báo rằng chính phủ ông Biden, như một phần của thỏa thuận trao đổi tù nhân, đã ban hành quyền miễn trừ để bảo đảm với các ngân hàng quốc tế rằng họ có thể chuyển 6 tỷ USD tài sản bị phong tỏa của Iran từ Nam Hàn sang Qatar mà không bị Hoa Kỳ trừng phạt. Cụ thể, lệnh miễn trừ này áp dụng cho các ngân hàng và tổ chức tài chính ở Nam Hàn, Đức, Ireland, Qatar, và Thụy Sĩ.
Hành động này dọn đường cho việc trả tự do cho năm công dân Hoa Kỳ bị giam giữ ở Iran và trả tự do cho năm công dân Iran bị giam giữ tại Hoa Kỳ.
Theo The Associated Press, Ngoại trưởng Antony Blinken đã thông qua các lệnh miễn trừ trừng phạt hồi đầu tháng này. Việc này diễn ra một tháng sau khi các quan chức Hoa Kỳ và Iran cho biết một thỏa thuận về nguyên tắc đã được thiết lập.
Các quan chức Hoa Kỳ cho biết số tiền trị giá 6 tỷ USD này dự kiến sẽ được dành cho việc mua sắm nhân đạo của Iran. Ông John Kirby, phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Tòa Bạch Ốc, nói với các phóng viên hôm 11/08 rằng quỹ này “chỉ có thể được sử dụng để mua thực phẩm, thuốc men, thiết bị y tế không có mục đích lưỡng dụng (hay mục đích quân sự).”
Hôm 22/08 trong một tuyên bố, cố vấn an ninh quốc gia Tòa Bạch Ốc Jake Sullivan cho biết chính phủ ông Biden sẽ giám sát việc sử dụng các tài sản mà họ gỡ bỏ phong tỏa để bảo đảm “rằng số tiền đó được chi cho các giao dịch không bị trừng phạt.”
Tuy nhiên, hôm 12/09, Tổng thống Iran Ebrahim Raisi nói với NBC News rằng số tiền chưa được bỏ phong tỏa “thuộc về người dân Iran, chính phủ Iran, vì vậy Cộng hòa Hồi giáo Iran sẽ quyết định phải làm gì với số tiền này” và số tiền này sẽ đi đến bất cứ chỗ nào Iran cần.
Những lời chỉ trích của Đảng Cộng Hòa
Phần lớn các thành viên Đảng Cộng Hòa tại Quốc hội chỉ trích toàn bộ thỏa thuận này.
“Chiến lược tệ hại, tệ hại,” Thượng nghị sĩ Cynthia Lummis (Cộng Hòa-Wyoming) trước đó nói với The Epoch Times. “Đó là khoản bồi thường lớn nhất cho những người bị cầm tù từng được nghĩ ra. Đây là đang thưởng tiền công cho cái ác, và chính phủ ông Biden đã vượt quá giới hạn trong vấn đề này.”
Thượng nghị sĩ Bill Cassidy (Cộng Hòa-Louisiana) nói với The Epoch Times: “Tôi e là chúng ta sẽ sớm có thêm nhiều người bị bắt cóc. Đó là một thỏa thuận có lợi cho phía Iran.”
Thượng nghị sĩ Joni Ernst (Cộng Hòa-Iowa) nói rằng bà “rất khó chịu” khi Hoa Kỳ “tham gia vào các cuộc đàm phán về con tin.” Bà nói rằng thỏa thuận này “chỉ khuyến khích hành vi xấu của người Iran” mà thôi.
Trên X, trước đây gọi là Twitter, Thượng nghị sĩ Ted Cruz (Cộng Hòa-Texas) cho biết ông tin rằng thỏa thuận này chỉ là một phần nhỏ trong những nhượng bộ lớn mà chính phủ ông Biden đã dành cho Iran, và ông còn cáo buộc chính phủ của Đảng Dân Chủ đang có kế hoạch gửi thêm 10 tỷ USD cho Iran và có thể giúp họ tránh được các lệnh trừng phạt về dầu mỏ.
Ông Cruz cũng chỉ trích việc chính phủ ông Biden không hành động trong những năm gần đây, cho rằng điều đó đã giúp Iran nâng cao năng lực hạt nhân.
Các quốc gia phương Tây từ lâu đã nghi ngờ rằng chương trình hạt nhân của Iran cuối cùng đều hướng đến mục tiêu phát triển vũ khí hạt nhân, nhưng Iran khẳng định chương trình này là vì mục đích hòa bình. IAEA, phương Tây, và các quốc gia khác cho rằng Iran có một chương trình hạt nhân quân sự bí mật mà nước này đã từ bỏ hồi năm 2003.
Căng thẳng đã gia tăng giữa Iran và Hoa Kỳ kể từ khi Hoa Thịnh Đốn, dưới thời chính phủ cựu Tổng thống Trump, rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran hồi năm 2018 và áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Tehran. Chính phủ cựu Tổng thống Obama cho biết thỏa thuận được ký năm 2015 giữa Iran và các cường quốc toàn cầu này sẽ giúp kiềm chế những tham vọng hạt nhân của Tehran. Thỏa thuận có tên chính thức là Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA).
Vào thời điểm rút khỏi thỏa thuận, Tổng thống Trump cho biết thỏa thuận này chưa làm đủ để ngăn cản Iran chế tạo vũ khí hạt nhân và thỏa thuận đó cũng không giải quyết được những mối lo ngại khác mà Hoa Kỳ có với chế độ Hồi Giáo này, bao gồm cả việc phát triển hỏa tiễn đạn đạo, trợ giúp cho các nhóm khủng bố và dân quân, đồng thời đe dọa các tuyến đường vận chuyển hàng hải.
Bản tin có sự đóng góp của Janita Kan, Caden Pearson, Jackson Richman, và The Associated Press
Cẩm An biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
