Tìm hiểu về chứng rối loạn cảm xúc theo mùa

Nghiên cứu đã phát hiện ra các phương pháp điều trị chứng rối loạn cảm xúc theo mùa tốt nhất dựa trên chất hóa học thần kinh liên quan đến chứng bệnh này.

Khi ngày tiếp tục ngắn hơn và lạnh hơn, có thể bạn hoặc người thân quen của bạn đã bắt đầu trải nghiệm những thay đổi cảm xúc theo mùa.

Các biểu hiện như thiếu năng lượng, tâm trạng uể oải, mất hứng thú hoặc khó tập trung có thể là do chúng ta thiếu ánh sáng vào ban ngày. Khi trở nên mất kiểm soát, những biểu hiện này có thể là dấu hiệu của chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (seasonal affective disorder).

Có hơn 10 triệu người Mỹ mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa, một dạng trầm cảm ảnh hưởng đến mọi người trong suốt những tháng mùa thu và mùa đông khi việc tiếp cận với ánh sáng mặt trời bị hạn chế. Nhưng làm thế nào mà ánh sáng lại đóng một vai trò quan trọng như vậy trong việc cân bằng sức khỏe tinh thần và nhận thức?

Bà Lily Yan, phó giáo sư tại khoa tâm lý Đại học Bang Michigan và giám đốc phòng thí nghiệm Ánh sáng, Cảm xúc và Nhận thức, đã giải thích về cách mà ánh sáng ảnh hưởng đến tâm trạng, trí nhớ và động lực của chúng ta.

Ký giả: Trước hết, rối loạn cảm xúc theo mùa là gì, và một số triệu chứng kèm theo như thế nào?

Tiến sĩ Lily Yan: Rối loạn cảm xúc theo mùa là một loại trầm cảm nặng được đặc trưng bởi các triệu chứng trầm cảm xảy ra theo mùa trong ít nhất hai năm liên tiếp. Mặc dù nhiều người trong chúng ta có thể không có các triệu chứng chẩn đoán chính xác cho chứng trầm cảm nặng trong mùa đông, nhưng chúng ta vẫn có thể gặp các triệu chứng này ở dạng nhẹ hơn, thường được gọi là “chứng buồn chán mùa đông”.

Hầu hết những người mắc chứng trầm cảm này không nhất thiết phải cảm thấy buồn, thay vào đó, họ có thể đối mặt với tình trạng thiếu năng lượng khiến họ luôn cảm thấy mệt mỏi, xa rời các hoạt động xã hội, không thể ngủ ngon và không thể tập trung.

Ký giả: Bà đã bắt đầu nghiên cứu chủ đề này từ khi nào, và cách tiến hành nghiên cứu của bà như thế nào?

Tiến sĩ Yan: Nghiên cứu trước đây của tôi tập trung tìm hiểu về nhịp sinh học của chúng ta (nhịp sinh học là chu kỳ ngủ — thức 24 giờ tự nhiên của cơ thể chúng ta) và điều kiện ánh sáng môi trường ảnh hưởng đến nhịp sinh học như thế nào. Kể từ khi tôi bắt đầu làm việc tại Đại học Bang Michigan vào năm 2008, tôi đã bắt đầu khám phá cách mà ánh sáng ảnh hưởng đến cảm xúc và nhận thức, vì những chức năng này được biết là bị ảnh hưởng bởi hệ thống sinh học. Năm 2012, tôi nhận được tài trợ từ Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia để bắt đầu chương trình nghiên cứu về ánh sáng, cảm xúc và nhận thức.

Đã có những bằng chứng về rối loạn cảm xúc theo mùa trong nhiều thập kỷ qua, nhưng tôi cảm thấy các tài liệu về chủ đề này vẫn còn có một thiếu sót. Chúng ta không biết đầy đủ thông tin về việc ánh sáng ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thân của chúng ta như thế nào. 

Nghiên cứu này có thể gặp nhiều thách thức, vì rất khó để tiến hành nghiên cứu trên con người về cơ chế sinh lý thần kinh và hầu hết các động vật thí nghiệm là loài sống về đêm, phản ứng với ánh sáng trái ngược từ con người. Tuy nhiên, […] chúng ta có một nguồn tài nguyên rất độc đáo: một mô hình động vật gặm nhấm ban ngày (thức vào ban ngày giống như con người). 

Chương trình nghiên cứu của tôi sử dụng mô hình này nhằm phát hiện cách ánh sáng tương tác với bộ não của chúng ta ở cấp độ phân tử, tế bào và hệ thống dẫn truyền [giữa các tế bào].

Ký giả: Ánh sáng ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động cơ bản về tâm trạng và nhận thức của não bộ chúng ta?

Tiến sĩ Yan: Giả thiết chủ đạo trong vấn đề này là ánh sáng ảnh hưởng đến nhịp sinh học của chúng ta bằng cách huấn luyện và đồng bộ máy tạo nhịp sinh học ở não bộ với môi trường của chúng ta. Tuy nhiên, khi những thay đổi trong chu kỳ ánh sáng làm gián đoạn nhịp sinh học này, các vấn đề về nhận thức và cảm xúc có thể xảy ra, chẳng hạn những giấc ngủ bất thường và tâm trạng thất thường.

Ngoài việc điều chỉnh nhịp sinh học, nghiên cứu trước đây đã chứng minh rằng điều kiện ánh sáng theo mùa có thể ảnh hưởng đến hàm lượng chất dẫn truyền thần kinh (như serotonin và dopamine) có trong não. Điều này nghĩa là trong những tháng mùa hè, não bộ thực sự lưu trữ nhiều hơn các chất hóa học khiến bạn cảm thấy vui vẻ, tỉnh táo và có nhiều động lực.

Khi chúng ta chuyển từ một mùa với ánh nắng chói chang sang một mùa nhiều mây đen, sẽ có những thay đổi xảy ra trong não ở các cấp độ khác nhau. Kết quả của một nghiên cứu trên 400 người đã chứng minh rằng vùng hồi hải mã, phần não kiểm soát nhiều chức năng nhận thức của chúng ta như học tập và ghi nhớ, thực sự nhỏ hơn vào mùa đông và thay đổi theo mùa.

Ký giả: Làm thế nào để nghiên cứu trên loài gặm nhấm có thể trả lời cho những câu hỏi lớn hơn về chức năng cảm xúc và nhận thức của con người?

Tiến sĩ Yan: Khi làm việc với các loài gặm nhấm ban ngày, chúng tôi thấy rằng rất nhiều đáp ứng hành vi và sinh lý thần kinh của động vật gặm nhấm đối với điều kiện ánh sáng giống với phản ứng con người. Khi thực hiện nghiên cứu này, chúng tôi chỉ thay đổi một yếu tố tại một thời điểm, đó là lượng ánh sáng hoặc cường độ ánh sáng mà loài gặm nhấm nhận được trong ngày. Chúng tôi nhận thấy rằng khi hạn chế tiếp xúc với ánh sáng ban ngày, sẽ dẫn đến nhiều thay đổi về hành vi: chẳng hạn như các loài gặm nhấm ít vui hơn và khả năng ghi nhớ cũng kém hơn.

Các loài gặm nhấm nói chung thích những thứ có vị ngọt, nhưng sau một vài tuần sống trong điều kiện thiếu ánh sáng như mùa đông, các con vật đã ngừng quan tâm đến việc ăn những thứ ngọt và chỉ ăn những thứ dễ có nhất. Nhưng trong điều kiện thường xuyên có nhiều ánh sáng hơn, các con vật lại hào hứng với những món ngon ngọt và cố gắng giành lấy chúng. 

Ngoài ra, chúng tôi còn thấy những con đực có dục tính thấp hơn khi được nuôi trong điều kiện thiếu ánh sáng. Những con vật được nuôi trong môi trường thiếu ánh sáng cũng có mức serotonin và dopamine trong não thấp hơn so với những con ở nơi có nhiều ánh sáng. Những kết quả này đã chứng minh loài gặm nhấm ban ngày là một mô hình khả thi để nghiên cứu tác động của ánh sáng lên não đối với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa ở người.

Chúng tôi cũng đã tiến hành nghiên cứu để kiểm tra tác động của việc tiếp xúc với ánh sáng ban ngày đối với khả năng học tập và ghi nhớ trong không gian của loài gặm nhấm. Khi đưa các con vật vào một mê cung, những con sống trong điều kiện ánh sáng lờ mờ sẽ phải vật lộn để nhớ đường đi, nhưng những con sống trong điều kiện nhiều ánh sáng có thể thoát khỏi mê cung. 

Chúng tôi cũng phát hiện ra rằng trong điều kiện thiếu ánh sáng, số lượng các đuôi gai (cho phép tế bào thần kinh nhận thông tin) kết nối các tế bào thần kinh với nhau trong vùng hồi hải mã ít đi. Điều này có thể giải thích tại sao việc xử lý và lưu trữ thông tin trở nên khó hơn khi chúng ta tiếp xúc với ánh sáng ban ngày ít hơn.

Nghiên cứu sâu hơn đã cho thấy rằng một neuropeptide (một loại chất dẫn truyền thần kinh) được gọi là orexin có vai trò điều chỉnh những thay đổi về học tập và trí nhớ phụ thuộc ánh sáng. Trong một nghiên cứu gần đây, chúng tôi đã cho các loài gặm nhấm sống trong điều kiện giống như mùa đông sử dụng orexin mỗi ngày trong 5 ngày và nhận thấy rằng khả năng học hỏi và lưu giữ thông tin mới của các con vật được cải thiện đáng kể. 

Mặt khác, khi chúng tôi cho loài gặm nhấm ở trong hoàn cảnh giống như mùa hè và dùng một phương pháp ngăn chặn khả năng tiếp nhận orexin, các con vật đã bị suy giảm khả năng nhận thức. Những kết quả này cho thấy orexin là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong việc điều hòa các tác động của ánh sáng.

Trong tương lai, chúng tôi sẽ hướng đến việc làm sáng tỏ hơn nữa các cơ chế tác động thần kinh cơ bản của những ngày nhiều nắng hoặc những ngày thiếu ánh sáng, từ mức độ biểu hiện gen đến hệ thống dẫn truyền tín hiệu ở não bộ. Mô hình động vật gặm nhấm thí nghiệm sẽ giúp trả lời những câu hỏi này và mang lại thêm nhiều thông tin về chứng rối loạn cảm xúc theo mùa và buồn chán vào mùa đông ở người.

Ký giả: Với những hiểu biết về chứng rối loạn cảm xúc theo mùa và buồn chán vào mùa đông như trên, có những cách nào để giảm bớt các triệu chứng giống như rối loạn cảm xúc theo mùa trong suốt thời gian mùa đông?

Tiến sĩ Yan: Nếu bạn đang muốn được chẩn đoán hoặc cần sự giúp đỡ trong việc quản lý trường hợp bị rối loạn cảm xúc theo mùa, lời khuyên của tôi là trước tiên hãy tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp từ một nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Tuy nhiên, nếu bạn chỉ muốn cải thiện mức năng lượng hoặc động lực của mình trong những tháng mùa đông, tôi thực sự khuyên bạn nên dành nhiều thời gian hơn ở bên ngoài. Mặc dù việc này khá khó khăn khi thời tiết lạnh giá, nhưng ánh sáng ngoài trời vẫn sáng hơn ở trong nhà, ngay cả trong những ngày nhiều mây hoặc u ám. Bạn cũng có thể cân nhắc sử dụng hộp ánh sáng (phát ra ánh sáng ở một khoảng cách nhất định, sáng hơn nhiều so với bóng đèn thông thường) để nhận được nhiều ánh sáng khi ở trong nhà hơn.

Trong tương lai, tôi hy vọng những hiểu biết rõ hơn về các cơ chế tác động cơ bản của ánh sáng lên tâm trạng và nhận thức sẽ giúp phát triển các chiến lược mới để điều trị chứng rối loạn cảm xúc theo mùa, cũng như các dạng rối loạn trầm cảm và suy giảm nhận thức khác. Cho đến lúc đó, ánh sáng sẽ vẫn là một trong những phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa và buồn chán vào mùa đông.

Tôi luôn chia sẻ câu nói sau đây của Giáo sư Albus Dumbledore với các lớp đại học của mình: “Hạnh phúc có thể được tìm thấy ngay cả trong thời kỳ tăm tối nhất, miễn là người ta nhớ bật đèn lên.”

Bài báo này ban đầu được xuất bản bởi Đại học Bang Michigan và được xuất bản lại tại Futurity.org theo Giấy phép Creative Commons 4.0.

Thiên Vân biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times

Xem thêm:

Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn