Thực phẩm siêu chế biến có thể gây nghiện
Thực phẩm giàu chất béo bổ sung và carbohydrate tinh chế có rất nhiều đặc điểm giống với thuốc lá
Hàng năm, hàng triệu người Mỹ đang cố gắng cắt giảm các loại thực phẩm siêu chế biến – các công thức công nghiệp thường chứa nhiều chất béo bổ sung, carbohydrate tinh chế hoặc cả hai, chẳng hạn như: bánh quy, bánh ngọt, khoai tây chiên và bánh pizza.
Đối với nhiều người, mong muốn thay đổi chế độ ăn uống của họ xuất phát từ nỗi lo ngại về các tình trạng sức khỏe có thể đe dọa tính mạng như bệnh tiểu đường và bệnh tim. Theo một nghiên cứu được ủy quyền bởi The Lancet, ảnh hưởng của chế độ ăn uống đối với sức khỏe không phải là một vấn đề nhỏ. Ủy ban đa ngành gồm 37 nhà khoa học hàng đầu trên toàn cầu đã xác định rằng chế độ ăn uống không lành mạnh có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe con người cao hơn cả việc quan hệ tình dục, sử dụng rượu, ma túy và thuốc lá không an toàn cộng lại.
Đa số người ta đều biết rằng hầu hết các loại thực phẩm siêu chế biến đều không tốt cho sức khỏe. Nhưng để có thể cắt giảm những thực phẩm này thì rất khó khăn, và phần lớn những cố gắng trên đều bị thất bại. Tại sao vậy?
Trong Phòng thí nghiệm Food and Addiction Science and Treatment tại Đại học Michigan, các đồng nghiệp của tôi và tôi đang nghiên cứu về một yếu tố gần như bị bỏ qua: Những thực phẩm siêu chế biến có thể gây nghiện và có nhiều đặc điểm giống với các sản phẩm thuốc lá hơn là các loại thực phẩm nguyên hạt như táo hoặc đậu.
Thực phẩm siêu chế biến có thực sự gây nghiện?
Tôi là một nhà tâm lý học lâm sàng nghiên cứu về chứng nghiện ngập, béo phì và rối loạn ăn uống. Trong quá trình đào tạo tại Đại học Yale, tôi thấy rõ ràng rằng nhiều người đã có dấu hiệu nghiện kinh điển với những món thực phẩm siêu chế biến. Các triệu chứng xuất hiện như mất kiểm soát trong việc tiêu thụ, thèm ăn dữ dội và không thể cắt giảm dù cho phải đối mặt với những hệ quả tiêu cực.
Vì vậy, tôi cùng các đồng nghiệp đã tạo ra Thang Đo Nghiện Thực Phẩm Yale. Đây là một thước đo áp dụng các tiêu chí của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ dùng để chẩn đoán các chứng rối loạn gây nghiện khác, nhằm xác định những người có thể nghiện thực phẩm siêu chế biến.
Dựa trên ước tính của chúng tôi, hiện đang có 15% người Mỹ đạt ngưỡng nghiện thực phẩm, một yếu tố ảnh hưởng đến các rối loạn liên quan đến chế độ ăn uống, bệnh béo phì và chất lượng cuộc sống kém hơn. Tỷ lệ này rất phù hợp với tỷ lệ nghiện các chất hợp pháp và dễ tiếp cận khác. Ví dụ, 14% người dân ở Hoa Kỳ đáp ứng các tiêu chí của chứng rối loạn sử dụng rượu.
[Trong khi đó, một nghiên cứu năm 2013 từ Đại học Newfoundland’s Memorial cho thấy chỉ có khoảng 5% người Canada đạt ngưỡng nghiện thực phẩm theo Thang Đo Nghiện Thực Phẩm Yale, bao gồm khoảng 6,7% ở phụ nữ và 3% ở nam giới].
Qua nghiên cứu của chúng tôi, có thể thấy rõ ràng rằng mọi người không cảm thấy các loại thực phẩm có sức hút gây nghiện. Nhưng thực phẩm siêu chế biến với hàm lượng cao chất béo nhân tạo và carbohydrate tinh chế như đường và bột mì trắng là những thực phẩm có thể gây nghiện. Ví dụ như sô cô la, kem, khoai tây chiên, bánh pizza và bánh quy là một số thực phẩm mà mọi người cảm thấy dễ gây nghiện nhất. Và cũng không có gì ngạc nhiên khi mọi người khó bị mất kiểm soát hành vi khi ăn bông cải xanh, đậu hoặc dưa chuột.
Nhưng những thực phẩm siêu chế biến này có thể thực sự được coi là chất gây nghiện? Hay mọi người chỉ đam mê quá mức vào thứ họ thích? Để trả lời những câu hỏi đó, tôi và các đồng nghiệp đã chuyển sang một trong những cuộc tranh luận lớn cuối cùng trong khoa học về nghiện – liệu thuốc lá có gây nghiện không?
Thuốc lá được khẳng định là sản phẩm gây nghiện
Quan điểm cho rằng thuốc lá có thể gây nghiện đã gây tranh cãi gay gắt trong nhiều thập kỷ.
Trái ngược với các chất gây nghiện như rượu và opioid, các sản phẩm thuốc lá không gây mất tự chủ và cho phép mọi người tiếp tục sinh hoạt hàng ngày trong khi sử dụng chúng. Các sản phẩm thuốc lá cũng không gây ra các triệu chứng cai nghiện đe dọa tính mạng giống như rượu và opioid, và cũng không cần vi phạm pháp luật để mua hoặc sử dụng.
Các công ty công nghiệp thuốc lá lớn nhất toàn cầu được gọi chung là Big Tobacco thường nhấn mạnh sự khác biệt giữa thuốc lá và các loại thuốc gây nghiện “cổ điển”. Việc tăng thêm sự ngờ vực về khả năng gây nghiện của thuốc lá có thể giúp Big Tobacco tránh được các sai phạm trong hoạt động sản xuất và đổ lỗi cho người tiêu dùng vì chính người tiêu dùng đã tự chọn tiếp tục hút thuốc.
Tuy nhiên, vào năm 1988, Tổng Y sĩ Hoa Kỳ chính thức xác định các sản phẩm thuốc lá là chất gây nghiện. Báo cáo này mâu thuẫn trực tiếp với quan điểm của Big Tobacco rằng việc tiêu thụ thuốc lá là vấn đề lựa chọn của người tiêu dùng do hương vị và hiệu ứng cảm giác của sản phẩm mang lại.
Tổng Y sĩ Hoa Kỳ nhận định các sản phẩm thuốc lá là chất gây nghiện phần lớn dựa trên khả năng kích thích mạnh mẽ, thường [làm người hút] không thể cưỡng lại được việc sử dụng ngay cả khi có quyết tâm bỏ thuốc và đối mặt với những hậu quả sức khỏe đe dọa tính mạng. Một bằng chứng khác là thuốc lá có khả năng cung cấp nhanh một lượng lớn nicotin, có tác dụng củng cố [hành vi hút thuốc] mạnh mẽ, khiến người dùng muốn lặp lại hành vi hút thuốc nhiều hơn. Tiêu chí gây nghiện cuối cùng của thuốc lá là khả năng làm thay đổi tâm trạng do nicotin tác động đến não, làm tăng khoái cảm và giảm cảm xúc tiêu cực.
Có một quan niệm sai lầm phổ biến cho rằng việc nhận định [thuốc lá như chất gây nghiện] là dựa trên việc xác định một phản ứng cụ thể của não đối với thuốc lá. Vào những năm 1980, các nhà nghiên cứu đã biết rằng nicotine có một số tác động đến não. Nhưng vào thời điểm đó ít ai biết được mức độ chính xác mà các loại thuốc gây nghiện ảnh hưởng đến não bộ. Trên thực tế, một dấu hiệu sinh học khách quan của chứng nghiện (một phản ứng cụ thể và đo lường được của não bộ để xác nhận một người nghiện một chất nào đó) là không tồn tại.
Việc Tổng Y sĩ Hoa Kỳ xác định thuốc lá là một sản phẩm gây nghiện đã nâng tỷ lệ công chúng coi hút thuốc là một chất gây nghiện từ 37% vào năm 1980 lên 74% vào năm 2002. Và bằng chứng khoa học chứng minh thuốc lá gây nghiện cũng khiến Big Tobacco khó bào chữa cho các hoạt động của họ hơn.
Năm 1998, các công ty thuốc lá đã thua trong một cuộc chiến pháp lý dẫn đến việc họ phải trả hàng tỷ đô la cho các bang để trang trải các chi phí sức khỏe liên quan đến hút thuốc. Tòa án đã ra lệnh cho các công ty này công bố các tài liệu bí mật chứng minh rằng họ đã che đậy tính chất không lành mạnh và gây nghiện của các sản phẩm thuốc lá. Hơn nữa, quyết định này cũng đã đặt ra những hạn chế lớn đối với khả năng tiếp thị sản phẩm của các công ty thuốc lá, đặc biệt là đối với giới trẻ.
Kể từ năm 1980, việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá ở Hoa Kỳ đã giảm đáng kể. Đây là một thành tựu to lớn về sức khỏe cộng đồng.
Cần có các quy định để hạn chế thực phẩm siêu chế biến
Thực phẩm siêu chế biến đáp ứng tất cả các tiêu chí đã được sử dụng để xác định thuốc lá là chất gây nghiện.
Thuốc lá và thực phẩm siêu chế biến làm thay đổi tâm trạng theo cách tương tự nhau: tăng cảm giác vui vẻ và giảm cảm giác tiêu cực. Hàm lượng cao carbohydrate tinh chế và chất béo trong thực phẩm siêu chế biến gây kích hoạt mạnh mẽ hệ các thống khen thưởng trong não bộ.
Thực phẩm siêu chế biến có khả năng củng cố [hành vi] mạnh mẽ, nghĩa là loại thực phẩm này có thể định hình hành vi của bạn và khiến cho bạn muốn ăn nhiều hơn. Ví dụ, giáo viên và cha mẹ sử dụng thực phẩm siêu chế biến để khen thưởng những hành vi tốt của trẻ nhằm khuyến khích trẻ tiếp tục thực hiện hành vi đó. Ở chuột, các nhà nghiên cứu đã nhiều lần phát hiện ra rằng vị ngọt có tác dụng củng cố hành vi hơn cả các loại thuốc gây nghiện mạnh như cocaine.
Tỷ lệ thất bại cao trong các nỗ lực ăn kiêng lành mạnh đã cho chúng ta thấy rõ ràng rằng thực phẩm siêu chế biến có thể kích thích mạnh mẽ, khiến chúng ta thường không thể khống chế cảm giác muốn ăn thêm, mặc dù rất muốn dừng lại. Ngược lại, các loại thực phẩm bổ dưỡng, gần như không qua chế biến như trái cây, rau và các loại đậu đều không đáp ứng các tiêu chí gây nghiện.
Số lượng thực phẩm siêu chế biến không lành mạnh ở Hoa Kỳ đã bắt đầu bùng nổ từ những năm 1980. Đồng thời, các công ty thuốc lá Philip Morris và RJ Reynolds đã mua lại các công ty thực phẩm và đồ uống siêu chế biến, bao gồm General Foods, Kraft, Nabisco và Kool-Aid. Philip Morris và RJ Reynolds đã sử dụng kiến thức về khoa học, tiếp thị và công nghệ của họ trong việc thiết kế và bán các sản phẩm thuốc lá gây nghiện, có lợi nhuận cao, đồng thời đưa thuốc lá vào danh mục thực phẩm siêu chế biến. Mặc dù Philip Morris và RJ Reynolds cuối cùng đã bán thương hiệu thực phẩm của mình cho các tập đoàn thực phẩm và đồ uống quốc tế vào những năm 2000, nhưng các công ty thuốc lá này đã để lại dấu ấn đối với môi trường thực phẩm hiện đại.
Một điều đáng chú ý gần đây về các loại thực phẩm siêu chế biến đang thống trị môi trường thực phẩm ngày nay, đó là phần lớn người Mỹ đang cố gắng hạn chế tiêu thụ loại thực phẩm này, nhưng lại thiếu quyết tâm. Đây là câu chuyện tương tự được đưa ra để giải thích tại sao người ta không thể cai hút thuốc, nhưng lại bỏ qua thực tế rằng ngành công nghiệp chế tạo thuốc lá cũng đã phát triển và tiếp thị rất nhiều những loại thực phẩm này, một hành động cố ý nhằm gia tăng cảm giác thèm ăn và tạo ra lượng lớn người tiêu thụ.
Bản chất gây nghiện của những loại thực phẩm siêu chế biến là làm suy yếu ý chí và sức khỏe của người tiêu dùng để phục vụ mục tiêu lợi nhuận. Tuy nhiên, có một sự khác biệt quan trọng giữa thuốc lá và thực phẩm siêu chế biến. Tất cả chúng ta đều phải ăn để sống, không ai có thể chọn không ăn cả.
Cũng giống như trường hợp của các sản phẩm thuốc lá, có thể sẽ cần đến các quy định để loại bỏ sự phổ biến của các loại thực phẩm siêu chế biến và các vấn đề sức khỏe kèm theo.
Ashley Gearhardt là phó giáo sư tâm lý học tại Đại học Michigan. Bài báo này được xuất bản lần đầu tiên trên The Conversation.
Ngọc Anh biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
Xem thêm:
