Làm thế nào để xứng đáng là con người?
Chạm đến nội tâm: Những điều nghệ thuật truyền thống mang đến cho trái tim.
Nhiều câu chuyện trong văn hóa phương Tây cảnh báo tai ương sẽ đến với những ai dám thách thức Thần linh. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu hai bức tranh minh họa liên quan đến chủ đề đó: “Apollo chiến thắng Pan” (Apollo as Victor Over Pan) do hoạ sĩ Jacob Jordaens vẽ, và bức “Apollo và Marsyas” của Bartolomeo Manfredi.
Cuộc thi âm nhạc giữa Apollo và Pan (Marsyas)
Theo truyện cổ Hy Lạp, Athena thổi sáo đến khi cô nhìn thấy hình ảnh phản chiếu của mình trong làn nước. Việc chơi sáo đã làm biến dạng vẻ đẹp của cô đến mức cô thấy chán ghét mà ném cây sáo đi.
Kẻ phàm tục Pan (còn được gọi là Marsyas) đã nhặt được cây sáo và thổi nó. Vì từng là cây sáo của một nữ thần, nên nó dễ dàng phát ra những âm thanh mỹ diệu. Marsyas tin rằng chính tài năng của mình đã tạo ra thứ âm nhạc tuyệt vời đến vậy, và hắn lập tức thách đấu với Apollo – vị Thần của âm nhạc và khiêu vũ – trong một cuộc thi âm nhạc.
Apollo chấp nhận lời thách đấu của Marsyas với điều kiện người thắng cuộc có thể trừng phạt kẻ thua cuộc theo cách mà anh ta muốn. Theo các nguồn tư liệu khác nhau, giám khảo là các Nữ Thần Muse (nàng thơ) hoặc Thần Tmolus và Vua Midas phàm trần. Tmolus và Vua Midas là những giám khảo có mặt trong bức tranh của Jordaens.
Apollo chơi đàn lia rất tuyệt, nhưng Marsyas chơi sáo cũng hay không kém. Tuy nhiên, ở vòng hai, Apollo đã vượt qua đối thủ bằng cách lật ngược cây đàn lia của mình để chơi và hát theo giai điệu. Marsyas không làm được như vậy.
Các Thần nàng thơ Muse đồng ý rằng Apollo chơi nhạc hay hơn. Thần Tmolus tin rằng Apollo đã tạo ra thanh âm thần thánh nhất mà ông từng được nghe. Tuy nhiên, Vua Midas không đồng ý và cho rằng phán quyết này là không công bằng. Vì sự báng bổ này, Apollo đã biến đôi tai của Vua Midas thành tai lừa.
Apollo trở thành người chiến thắng và quyết định trừng phạt Marsyas bằng cách cột hắn ta vào một cái cây và thiêu sống hắn vì dám thách đấu với Thần.
Mô tả cảnh Marsyas báng bổ Thần linh
Jordaens và Manfredi thể hiện hậu quả của việc thách thức Thần linh qua bức tranh của mình.
Jordaens, một họa sĩ người Flemish ở thế kỷ 17, đã vẽ bốn nhân vật trên sườn núi. Apollo cầm đàn lia ở phía ngoài cùng bên trái. Theo bài thơ của Ovid, Apollo mặc áo choàng nhuộm tím Tyrian, nhưng Jordaens đã vẽ ngài trong bộ áo choàng màu hồng nhạt, nếu không phải do màu vẽ gốc đã bị phai nhạt.
Bên phải Apollo là Tmolus đang trao vương miện cho người chiến thắng Apollo. Bên cạnh Tmolus là Marsyas, khuôn mặt hắn bị biến dạng vì vẫn tiếp tục thổi sáo. Phía bên phải là Vua Midas. Theo trang web của Bảo tàng Prado, Apollo đang chỉ vào Vua Midas để biến đôi tai của ông ta thành tai lừa.
Manfredi là một họa sĩ người Ý cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17, là thành viên hàng đầu của Caravaggisti – một nhóm họa sĩ theo phong cách tương phản Caravaggio. Ông mô tả Marsyas phải chịu đựng hình phạt do dám thách thức một vị Thần.
Marsyas ở bên trái, bị trói vào một cái cây và đang quấn tấm da thú quanh thắt lưng. Apollo ở bên phải Marsyas; ngài đội vương miện lá nguyệt quế dành cho người chiến thắng và khoác một chiếc áo choàng tím.
Apollo như vừa bắt đầu trừng phạt Marsyas. Ngài bình tĩnh và chăm chú nhìn Marsyas và từ từ cắt vào da thịt của hắn. Trước cơn đau, Marsyas nghiêng người về phía trước, gân cổ nổi lên. Khóe miệng kéo xuống, lông mày nhướng lên và mắt mở to khi con dao bắt đầu cắt vào da thịt.
Tránh buông lời báng bổ mà hãy công nhận Thần linh
Văn hóa hiện đại công khai thách thức Thần, cho dù trong khoa học, học thuật hay nghệ thuật và văn hóa; niềm tin truyền thống vào thần thánh, vào thiên đàng, vào Chúa, vào thiên thần, v.v. đang bị công kích.
Tuy nhiên, việc thách thức Thần sẽ gặp báo ứng. Marsyas không nhận ra rằng cây sáo được truyền cảm hứng từ thần hay âm thanh mà nó phát ra là mang bản chất thần thánh. Một khuyết điểm nguy hiểm nhất trong tính cách của hắn là lòng kiêu ngạo; nó đã khiến hắn dám thách thức Apollo, vị Thần của âm nhạc.
Tất nhiên, Apollo chắc chắn giành chiến thắng trong cuộc thi. Người phàm nghĩ rằng họ có thể thách thức Thần linh, nhưng họ không bao giờ đấu được với Thần. Chúng ta có thể đoán trước rằng Thần Apollo biết rõ mình sẽ chiến thắng. Vậy tại sao ngài quyết định tham gia cuộc thi?
Có lẽ Apollo đã tìm cách lưu lại một bài học giáo huấn cho những ai nghĩ rằng thách thức thiên thượng là điều khôn ngoan. Trong bức tranh của Jordaens, Apollo đã biến đôi tai của Vua Midas thành tai lừa. Có phải Apollo trừng phạt Vua Midas vì tội đứng về phía kẻ dám thách thức thiên thượng?
Phải chăng Apollo đã biến đôi tai của Vua Midas thành đôi tai lừa là bởi vì ông ta không thể nghe được vẻ đẹp của nhạc trời, và không còn xứng đáng có đôi tai của con người? Nếu vậy, điều này cho thấy rằng xứng đáng là con người có liên quan trực tiếp đến việc thừa nhận và tôn kính thần linh dù ở đâu hay theo cách nào.
Tất nhiên, hình phạt thực sự sẽ đến với những người trực tiếp thách thức Thần linh. Vì thách thức thiên thượng, Marsyas bị trói vào một cái cây, mà theo tôi thì hình ảnh này tượng trưng cho Trái Đất, và Marsyas phải chịu thống khổ nơi đây vì tội lỗi của mình. Việc đối kháng với thiên thượng khiến Marsyas bị giam cầm và tra tấn trên Trái Đất. Apollo là hiện thân của thiên thượng, ngài đã khẳng định thần tính và bản chất thần thánh của mình.
Manfredi không miêu tả Apollo thích thú với hình phạt dành cho Marsyas. Thay vào đó, Apollo dường như bình tĩnh và chú tâm làm những gì ngài phải làm với tư cách là một vị Thần: trừng phạt những kẻ thách thức thiên thượng. Marsyas bị phạt nặng vì tội lỗi của mình.
Cả Vua Midas và Marsyas đều là những người phàm tục đầy kiêu ngạo. Thoạt nhìn, sự kiêu ngạo của họ không ảnh hưởng đến họ, nhưng cuối cùng nó khiến họ phải chịu thống khổ.
Dành cho những ai công nhận sự tồn tại của Thần
Đây không phải là lời kêu gọi công kích những kẻ mà chúng ta cho rằng dám thách thức Thần linh. Hành động này chẳng khác nào chúng ta đang thần thánh hóa chính mình, và bản thân nó là một sự báng bổ.
Nhưng nếu chúng ta thực sự có mối liên hệ với Thần và nếu chúng ta xứng đáng là con người, chúng ta có nên cố gắng công nhận và tôn trọng Thần linh trong mọi điều?
Có phải chúng ta nên dành nhiều thời gian hơn để tán dương và khuyến khích sự tôn kính đối với thiên thượng và các vị Thần, để không phải chịu sự trừng phạt từ Chúa? Chúng ta có nên phổ biến lại, khuyến khích và trân quý những bài học đạo đức trong các câu chuyện cổ xưa về Thần linh, để một lần nữa xứng đáng là con người?
Nghệ thuật truyền thống thường chứa đựng những thông điệp tâm linh và ý nghĩa đã bị quên lãng trong thời hiện đại. Trong loạt bài “Chạm đến nội tâm: Những điều nghệ thuật truyền thống mang lại trái tim”, chúng tôi diễn giải nghệ thuật dưới góc nhìn đạo đức. Chúng tôi không giả định đưa ra câu trả lời tuyệt đối cho những câu hỏi mà nhiều thế hệ đã phải vật lộn tìm kiếm, nhưng chúng tôi hy vọng rằng những chủ đề của chúng tôi sẽ truyền cảm hứng cho độc giả hướng vào nội tâm và trở thành những con người chân chính, thiện lương và can đảm.
Eric Bess là một họa sĩ theo trường phái Nghệ thuật Thị giác và đang theo học Tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu Nghệ thuật Thị giác (IDSVA).
Eric Bess
Phương Du biên dịch
Xem thêm:
