Ký ức và nghệ thuật
Bức tranh Mnemosyne nhắc nhở chúng ta về những gì tốt đẹp và chân thật
Thành công và thành tựu đến với ta thật nhanh mà ra đi cũng nhanh chóng. Những cá nhân được thế giới ca tụng hôm nay, ngày mai lại trở thành những nhân vật phản diện hoặc tệ hơn nữa: những kẻ bị lãng quên.
Trong lãnh vực chính trị, thật dễ dàng liệt kê hàng chục chính khách lẫy lừng nhưng nay đã rơi vào quên lãng. Nhưng giờ ta thử xem xét văn học thơ ca chứ không phải là chính trị.
Bây giờ ai nhớ đến tác gia Thomas Watson, nhà thơ và là người sáng tác thơ sonnet của Anh quốc thời Elizabeth? Và nhà thơ, nhà chính trị người Ý – Albertinus Mussatus, một người cùng thời với nhà thơ Dante?
Theo nhà sử học nghệ thuật và văn hóa Thụy Sĩ Jacob Burckhardt, Ngài Mussatus vốn là một vị quan đã được giám mục và mục sư “vinh danh là quế quan thi nhân (1) tại Padua nên đã nghiễm nhiên tận hưởng danh vọng. Trong khi nhà thơ vĩ đại Dante tội nghiệp chỉ được người đời biết đến nhiều năm sau khi chàng qua đời; danh vọng mà chàng theo đuổi cả đời nhưng không được tận mắt chứng kiến.
Và đây là vấn đề: Chúng ta nhớ đến ai, và vị thế của ký ức trong tất cả những câu chuyện này là gì?
Nữ thần ký ức Mnemosyne
Theo người Hy Lạp cổ đại, ký ức có vị thế vô cùng quan trọng, ký ức không chỉ là ghi nhớ, ký ức còn liên quan đến tất cả hình thức sáng tạo nghệ thuật. Có lẽ quan điểm hiện đại coi ký ức là một loại chức năng thụ động của tâm trí (tương tự như một ổ cứng để lưu trữ dữ liệu), nhưng ký ức có sức mạnh nguyên thủy, cần thiết cho sức khỏe, tinh thần và khả năng sáng tạo của nhân loại.
Mnemosyne trong thần thoại Hy Lạp là nữ thần Ký ức. Nàng có đầy đủ uy lực và quyền năng, cùng vẻ đẹp hoang hoải và quyến rũ; và tất nhiên, sự bất tử – là bản chất vĩnh cửu của ký ức.
Bản chất vĩnh cửu đó thể hiện cả trong quá khứ và tương lai. Trong cuốn sách “Bạch Thần” của mình, nhà thơ Robert Graves cũng nói về “ký ức của tương lai.” Thật vậy, Nữ Thần Mnemosyne kiểm soát toàn bộ ký ức, đã từng hoặc sẽ xảy ra, kể cả ký ức của người quá cố.
Người Hy lạp xưa tin rằng ký ức là cách mà những người quá cố có thể tồn tại ở thế giới bên kia: họ có thể nhớ về cuộc sống và trải nghiệm trước đây của họ, đôi khi theo cách rất bi kịch như hiệp sĩ Achilles trong vở Odyssey. Nếu không có nữ thần Mnemosyne, cái chết sẽ là vô nghĩa. Nếu không có ký ức, không ai phải chịu trách nhiệm về những gì họ đã làm trong đời này.
Hướng về cội nguồn
Và đây là điểm mấu chốt: Mnemosyne, hay ký ức, đưa chúng ta trở lại với “những điều ban sơ,” vốn là những việc đã qua khiến chúng ta khao khát tìm về cội nguồn.
Một phần lý do là cội nguồn – trái với những gì mà thế giới hiện đại tin tưởng vào các khái niệm đơn giản về “tiến bộ”- có nghĩa là tốt đẹp hơn, mạnh mẽ hơn, mỹ diệu hơn, và hoàn thiện hơn. Đây là chân lý phổ quát của hầu hết các nền văn hóa, đặc biệt là văn hóa Hy Lạp. Theo đó thế giới đã có một Thời Hoàng Kim; và các thời đại kế tiếp – Bạc, Đồng, Sắt – đã trở nên suy bại.
Một ví dụ đơn giản về uy lực của “những điều ban sơ” – tức là những việc đã qua và những ký ức còn có thể nhớ lại – có thể nhận thấy khi chúng ta nói về các hình mẫu. Ví dụ, họ có thể là cha mẹ của chúng ta, ông bà của chúng ta, giáo viên, nghệ thuật gia hoặc khoa học gia vĩ đại v.v. Nhiều người, nếu không phải là hầu hết, trong số họ đã đi trước chúng ta, nhưng khi chúng ta nhớ lại các hình mẫu của họ và bắt chước, chúng ta sẽ nhận được sức mạnh từ quá trình này.
Thật vậy, rất khó có được điều gì vĩ đại nếu không có ký ức về quá khứ. Bạn vẫn còn nhớ về Alexander Đại đế chứ? Hình mẫu vĩ đại của Ngài là chiến binh Homer, Achilles, và Alexander Đại đế đã tiếp tục chinh chiến thế giới vào thời điểm đó. Còn Ngài Julius Caesar thì nhìn về Alexander Đại đế tuổi 30 mà than khóc vì chưa chinh phục được thế giới như Alexander đã từng.
Nghệ thuật hiện đại đang quay lưng với quá khứ và ký ức
Có lẽ hơi hàn lâm khi nói về một nữ thần mà ít người nhớ về hoặc biết về. Tuy nhiên mối liên hệ giữa nàng và thế giới ngày nay là quá rõ ràng.
Thật không may, Ezra Pound, một nhà thơ có sức ảnh hưởng lớn vào đầu thế kỷ 20, đã xác định một trong những nguyên tắc sáng tác nghệ thuật hiện đại. Ông nói, “hãy làm mới.”
Nhà thơ Ezra Pound kêu gọi người ta hãy quên quá khứ đi, hãy quay lưng lại với truyền thống, hãy bỏ qua những thành tựu của những người vĩ đại đi trước, và hãy trở nên nguyên bản bằng cách cải biến ngôn ngữ một cách khôn khéo. Ông đề nghị hãy phủ định ký ức. Tất cả mọi loại hình nghệ thuật hiện đại khác đều nên áp dụng nguyên tắc này. Kết quả là gì? Họ sẽ tạo ra những sản phẩm ‘tinh hoa’ mà không một người bình thường nào muốn đọc (hoặc xem hoặc nghe). Sau đó, trong một cuộc đảo chính trớ trêu, những người theo chủ nghĩa hiện đại sẽ gọi loại nghệ thuật này là dân chủ và trao quyền.
Các mô thức của chủ nghĩa hiện đại đã có phát triển liên tục hàng trăm năm nay, và đa phần tạo ra những thứ phi nghệ thuật. Lý do rất rõ ràng: Họ không còn nhớ gì về những gì đã xảy ra trước đây, những gì thuộc về giá trị tốt đẹp và chân thật.
Những gì mà chúng ta còn lưu giữ về các vĩ nhân trước đây là văn phong của họ. Chúng ta hẳn còn nhớ mãi về phong cách phóng tác của Homer, Virgil, Dante, Spenser, Shakespeare, còn nhớ mãi về nhiều kiểu mẫu về văn phong của các tác gia khác. Nếu chúng ta muốn nền nghệ thuật và thơ ca hiện nay sẽ được các thế hệ mai sau nhắc đến, thì hết thảy chúng ta phải trân quý nền nghệ thuật đã tồn tại trước đây, kể cả những dạng thức của nó, thay vì chỉ trích hoặc diễn giải chúng thành những điều thiếu tính liên quan.
Nếu chúng ta nhớ về nữ thần Mnemosyne, chúng ta nên trả lại cho nàng toàn bộ vẻ đẹp nguyên thủy. Nói một cách chi tiết hơn, nền văn minh của chúng ta tùy thuộc vào cách chúng ta gìn giữ tất cả di sản – những điều tử tế, chân thật và tốt đẹp – thay vì phủ nhận hoàn toàn và tự huyễn hoặc rằng chúng ta sẽ sáng tạo những thứ mới mẻ từ những ý tưởng cá nhân vụn vỡ.
- Quế quan thi nhân (crowned poet) là nhà thơ được chính phủ hoặc một tổ chức chính thức bổ nhiệm sáng tác thơ cho các sự kiện và dịp đặc biệt.
James Sale đã có hơn 50 đầu sách được xuất bản, gần đây nhất là cuốn “Mapping Motivation for Top Performing Teams” (Routledge, 2021). Anh đã giành giải nhất trong cuộc thi thường niên của Hiệp Hội Các Nhà Thơ Cổ Điển 2017, biểu diễn tại New York vào năm 2019. Tập thơ gần đây nhất của ông là “HellWard”. Để biết thêm thông tin về tác giả và về dự án Dante của anh ấy, hãy truy cập TheWiderCircle.webs.com
Phương Du biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
Xem thêm:
