Di sản của Olmsted: Niềm tin cốt lõi vào sự tốt đẹp vốn có của con người và thiên nhiên
Ánh nắng xuyên qua cành lá trong hàng cây nhấp nhô, cùng với bầu trời xanh trong veo và làn gió ấm áp đã tạo nên một ngày hoàn hảo cho các sinh hoạt ngoài trời. Trải khắp công viên, từng đôi lứa, từng gia đình, và từng nhóm bạn đang quây quần để tận hưởng những gì còn sót lại của mùa hè. Giữa ốc đảo yên bình này, bạn gần như quên mất rằng mình đang ở trung tâm đô thị lớn nhất nước Mỹ.
“Mỗi ngày, có hàng triệu người đi dạo quanh Central Park… Họ không bao giờ nghĩ về việc có một người nào đó đã cất công thiết kế nơi này,” Lucy Lawliss, đồng chủ tịch Hiệp hội Công viên Quốc gia Olmsted, cho hay trong một cuộc phỏng vấn với Tạp chí Elite. “Chúng ta quên mất rằng đây không phải là một mảnh vườn nhỏ bé bị thành phố bỏ hoang.”
Sự ra đời của Central Park vào thế kỷ XIX đã tác động sâu sắc đến ngành thiết kế cảnh quan. Frederick Law Olmsted, một trong những kiến trúc sư chính, được biết đến như cha đẻ của ngành thiết kế cảnh quan Hoa Kỳ. Di sản đáng chú ý của ông còn có Công viên Prospect ở Brooklyn và Bilmore Estate ở Asheville, Bắc Carolina, trong số hàng trăm dự án khác.
Công trình của Olmsted được thúc đẩy bởi lòng khát khao muốn cung cấp không gian xanh, thẩm mỹ cao, và dễ tiếp cận cho mọi người thuộc tất cả giai tầng xã hội. Ông tin vào năng lực phục hồi và chữa lành của thiên nhiên, cũng như vai trò của nó trong việc quảng bá ý thức cộng đồng mạnh mẽ hơn, đặc biệt ở những khu vực đô thị.
Quan điểm của ông đặc biệt phù hợp trong hoàn cảnh hiện nay khi chúng ta đang phải đương đầu với đại dịch COVID. Trong khi những cuộc tụ họp trong nhà được coi là không an toàn, mọi người đang có xu hướng đi ra ngoài để gặp gỡ bạn bè và người thân. Những nơi như Central Park cung cấp cho mọi người không gian an toàn để thư giãn và hít thở không khí trong lành.
Thể hiện giá trị đặc trưng Mỹ
Central Park là cảnh quan đô thị đầu tiên ở Hoa Kỳ. Ý tưởng tạo lập một không gian xanh rộng lớn ở Thành phố New York được đề xuất lần đầu vào những năm 1840. Tuy nhiên, việc xây dựng mãi tới năm 1857 mới bắt đầu, sau khi Olmsted và kiến trúc sư đồng thiết kế Calvert Vaux giành được quyền thực hiện dự án qua một cuộc thi thiết-kế-công-viên với dự án Greenward do họ đề xuất. Dự án kéo dài gần hai thập kỷ và tiêu tốn 10 triệu USD lúc bấy giờ. Dự án này đã không được hoàn thành cho tới sau cuộc Nội chiến năm 1876.
Hầu hết các khu trong công viên này được xây dựng thủ công. Chiếc máy duy nhất được dùng trong toàn bộ quá trình xây dựng là máy nghiền đá.
Lawliss chia sẻ: “Tôi thật sửng sốt vì ngày nay có rất ít việc được thực hiện thủ công.” Hàng nghìn người đã làm việc nhiều giờ mỗi ngày để mài các tảng đá thành những con đường bộ hành. Central Park được xây dựng trên nền đất gập ghềnh sỏi đá, vốn không thích hợp cho các tòa nhà thương mại, nhưng cũng vì vẻ ngoài gồ ghề sỏi đá đó mà vùng đất này được chọn.
“Tối ưu” là khái niệm cốt lõi trong việc tạo ra Central Park. Được phát triển tại Hoa Kỳ vào những năm 1830, triết lý này dựa trên trên niềm tin sâu sắc vào sự tốt đẹp vốn có của con người và thiên nhiên. “Ở đất nước này, thiên nhiên đã là chủ đề ngay từ ban đầu,” Lawliss nói.
Olmsted đã đi khắp châu Âu và dành thời gian để nghiên cứu rất nhiều thành phố Âu châu. Ông nhận thấy rằng mặc dù họ có nhiều quảng trường được thiết kế đẹp, các nhà thờ lịch sử, và những con đường lát đá đẹp mắt, nhưng thiết kế của họ chủ yếu gồm các vật liệu cứng – không có nhiều yếu tố thiên nhiên.
Olmsted xem dự án Central Park là cơ hội để đem thiên nhiên vào một phần thiết yếu của sinh hoạt nước Mỹ, ngay cả đối với những người sống ở các thành phố lớn. “Ông đang nói rằng nền dân chủ của chúng ta nên dựa trên việc xây dựng những cảnh thiên nhiên cho tất cả mọi người – điều đó sẽ làm nước Mỹ trở nên khác biệt,” Lawliss giải thích. Sau khi thành công trong việc thiết lập Central Park, những thành phố khác ở Hoa Kỳ cũng bắt đầu xây dựng những không gian xanh trong quá trình phát triển, dẫn đến một mô hình phong cảnh đô thị mà sẽ tồn tại qua nhiều thế hệ.
Nhìn về tương lai
Các nghệ sĩ phong cảnh phải đối mặt với thách thức duy trì sự cân bằng giữa các yếu tố nhân tạo và tự nhiên. Lawliss nói: “Bạn sẽ không có cái này nếu không có cái kia. Điều quan trọng là phải bảo đảm một công viên trông không quá nhân tạo và bóng bẩy, nhưng đồng thời cũng không quá bừa bãi. Các yếu tố thiên nhiên và nhân tạo cần kết hợp với nhau trong sự hài hòa yên tĩnh, từ đó nâng cao trải nghiệm của bạn về cả hai.
Kiến trúc phong cảnh cũng độc đáo ở chỗ bạn thường phải đợi hàng thập kỷ – nếu không phải là hàng thế kỷ – mới có thể thấy được cảnh quan mà nhà thiết kế muốn kiến tạo. Vào thời điểm kỷ niệm 150 năm thành lập công viên, nhiều người nhận thấy công viên này giống với tầm nhìn của Olmsted hơn so với khi nó mới được hoàn thành. Những cây non nhỏ được trồng từ những năm 1870 đã biến thành những cây sồi cao lớn và cứng cáp.
Lawliss nói: “Khi các nghệ sĩ thiết kế phong cảnh làm việc với các vật liệu sống, chúng ta có khả năng nhìn thấy tương lai theo cách mà các kiến trúc sư và nghệ nhân khác không thấy. “Chúng ta phải sẵn sàng chờ đợi và nói, ‘Đúng vậy, tôi sẽ gieo hạt giống nhỏ đó, và một ngày nào đó hạt giống đó sẽ là một cây sồi khổng lồ.” Trong thời đại mà công nghệ có thể tạo ra mọi thứ ngay lập tức, và mọi người mong muốn kết quả ngay lập tức, thiết kế phong cảnh lại gợi nhớ truyền thống xưa kia.
Vẻ đẹp của Central Park
Với những thảm cỏ xanh trải dài như vô tận, những phiến đá nhấp nhô, và những cánh đồng hoa rực rỡ, Olmsted đã tạo ra một cảnh quan mới tuyệt đẹp từ khu vực địa hình gập ghềnh trước đây. Central Park có nhiều đặc điểm mang tính biểu tượng, chẳng hạn như hệ thống giao thông. Nhiều phương tiện vận chuyển có thể đi qua công viên mà không bị ngăn cản: Xe ngựa di chuyển một cách thong thả dọc theo các con đường; người đạp xe có thể di chuyển dễ dàng trên lối đi đặc biệt dành cho xe đạp; trong khi đó khách bộ hành có thể đi dạo dọc theo nhiều lối đi của công viên.
Vẻ đẹp cũng như các tiện ích của Central Park không thể tồn tại nếu không được bảo trì liên tục; ví dụ như lâu đài Belvedere. Thắng cảnh được xây dựng năm 1867 đẹp như cổ tích này đã xuống cấp theo thời gian. Khu Bảo tồn Central Park đã cải tạo cấu trúc lần đầu tiên năm 1983 và biến nó thành một đài quan sát thiên nhiên. Vào năm 2018, nó đã bị đóng cửa một lần nữa để tiến hành đại tu. Công trình kiến trúc tuyệt đẹp này đã từng là sân chơi yêu thích của nhiều thế hệ gia đình ở New York, và ngày nay nó vẫn còn nguyên vẻ uy nghi ban đầu.
Mặc dù Thành phố New York đã thay đổi rất nhiều trong thế kỷ trước, Central Park vẫn luôn giữ được sự êm đềm lắng đọng. Nó cùng tồn tại với những tòa nhà chọc trời cao ngất, và tự khẳng định mình là một trong những biểu tượng nổi bật nhất của Big Apple (New York). Giữa nhịp sống hối hả và nhộn nhịp ở nơi đây, Central Park đem lại sự êm ả thư thái cho tâm hồn.
Theo Lawliss, “Tôi nghĩ đó sẽ là một trong các trải nghiệm tuyệt vời nhất mà New York đem lại, bởi vì đây là giao lộ gặp gỡ người tứ xứ – khách du lịch và người dân địa phương, người già và người trẻ. Tầm nhìn của Olmsted dường như đã vượt qua cả không gian và thời gian. Mọi người từ đủ giai tầng xã hội khác nhau tề tựu trong không gian bạt ngàn cây xanh của công viên, cùng nhau chia sẻ niềm vui và tiếng cười ròn rã.”
