Đại sử gia Tư Mã Thiên – Cha đẻ bộ lịch sử đầy đủ đầu tiên của Trung Hoa
Tư Mã Thiên (司馬遷) sinh vào khoảng năm 145 trước Công nguyên vào thời nhà Hán (漢朝) (206 TCN–220 SCN). Ông được xem là sử gia đầu tiên và vĩ đại nhất của Trung Hoa với tác phẩm đồ sộ Sử Ký (史記), hay còn gọi là Thái Sử Công Thư (Sách của quan Thái Sử).
Tư Mã Thiên lớn lên trong một gia đình có truyền thống làm sử quan lâu đời. Cha của ông là Tư Mã Đàm, từng giữ chức Thái sử lệnh dưới thời vua Hán Vũ Đế.
Tư Mã Đàm chịu trách nhiệm theo dõi thiên văn và lịch pháp cho các buổi lễ, cũng như ghi chép thường nhật về các sự kiện trong triều. Từ nhỏ, Tư Mã Thiên chăm chỉ nghiên cứu lịch sử và các tác phẩm kinh điển dưới sự hướng dẫn của cha ông.
Vào năm 126 TCN, Tư Mã Đàm đã sắp xếp một chuyến ngao du khắp Trung Hoa cho người con trai Tư Mã Thiên, khi ấy mới 20 tuổi. Trong chuyến đi, Tư Mã Thiên đã đến thăm những di tích cổ và lăng mộ của các bậc quân vương vĩ đại trong lịch sử. Ông đã nghiên cứu chuyên sâu một bộ sưu tập với rất nhiều ghi chép lịch sử, bao gồm cả những ghi chép của Khổng Tử, và thu được rất nhiều lợi ích từ chuyến đi này.
Một sử gia độc lập
Khi trở về kinh đô, Tư Mã Thiên được bổ nhiệm giữ chức Lang trung và cùng Hán Vũ Đế tuần du đến các vùng khác nhau trên cả nước. Bất cứ nơi nào đi qua, sử gia Tư Mã Thiên đều thu thập và biên soạn các ghi chép lịch sử địa phương.
Khoảng năm 110 TCN, Tư Mã Đàm lâm bệnh. Trước đó, ông đã khởi xướng một dự án đầy tham vọng là viết lại bộ lịch sử hoàn chỉnh đầu tiên của Trung Hoa, trải dài hơn 2,000 năm từ triều đại của Hiên Viên Hoàng đế đến triều đại của Hán Vũ Đế.
Trước khi lâm chung, Tư Mã Đàm tha thiết mong con trai tiếp tục sứ mệnh quan trọng này. Tư Mã Thiên hứa sẽ hoàn thành ước nguyện của cha.
Sau này, ông kế thừa cha giữ chức Thái sử lệnh.
Tư Mã Thiên tin rằng các sử gia cần phải độc lập, khách quan, thay vì phục vụ theo ý muốn của hoàng đế.
Để ghi chép các nhân vật và sự kiện lịch sử một cách khách quan và công bằng, Tư Mã Thiên đã dành trọn thời gian và tâm huyết để thu thập và xác minh các dữ kiện lịch sử, cố gắng hết sức để bảo đảm rằng những ghi chép là toàn diện và không thiên vị.
Một thách thức mà Tư Mã Thiên phải đối mặt là làm thế nào để ghi lại những việc làm của các hoàng đế hiện tại cũng như trong quá khứ. Ông quyết định ghi lại mọi thứ, bất kể việc tốt hay xấu và điều này đã làm phật lòng Hán Vũ Đế.
Nhẫn nhục để hoàn thành tâm nguyện
Vào năm 99 TCN, tướng Lý Lăng đầu hàng Hung Nô, đối thủ quân sự ở phía Bắc của nhà Hán, sau khi bị bắt trong một trận chiến oanh liệt dù thua thiệt về lực lượng. Có kẻ dèm pha rằng ông đã bắt đầu huấn luyện người Hung Nô. Điều này khiến Hán Vũ Đế vô cùng phẫn nộ, và xem Lý Lăng là kẻ phản bội.
Trước triều đình, Tư Mã Thiên là vị quan duy nhất đứng ra bênh vực Lý tướng quân. Vô cùng tức giận, Hán Vũ Đế hạ lệnh tống giam Tư Mã Thiên chờ xử tử vì tội phạm thượng.
Hình phạt sau đó đã được giảm nhẹ, Tư Mã Thiên bị giam vào ngục và phải chịu cung hình. Mặc dù có vẻ nhẹ hơn, nhưng phạm nhân chịu hình phạt này thường tự vẫn để giữ danh dự.
Cung hình là một hình phạt cực kỳ nhục nhã, vì bổn phận của người con trai theo quan niệm Nho gia là giữ gìn sự toàn vẹn của cơ thể mà cha mẹ đã trao cho mình, nên hầu hết đàn ông sẽ tự sát chứ không chấp nhận nhục hình.
Dẫu vậy, để hoàn thành bộ Sử Ký vĩ đại và thực hiện lời hứa với cha, Tư Mã Thiên đã chấp nhận chịu đựng sự sỉ nhục thay vì tự kết liễu cuộc đời mình.
Một tác phẩm đồ sộ phi thường
Năm 91 TCN, ở tuổi 55, Tư Mã Thiên cuối cùng đã hoàn thành bộ Sử Ký. Đó là thành quả của hơn 10 năm miệt mài làm việc.
Sử Ký là một kiệt tác lịch sử phi thường, bộ lịch sử hoàn chỉnh đầu tiên của Trung Hoa, trải dài từ thời đại sơ khai của Ngũ Đế, qua các triều đại Hạ, Thương, Chu, và Tần, qua nhiều thế kỷ cho đến thời của Tư Mã Thiên.
Tác giả biên soạn, sắp xếp các nguồn sử liệu phức tạp và đôi khi mâu thuẫn thành một bộ sách hoàn chỉnh, dựa trên nhiều nguồn khác nhau. Với hơn 520,000 từ, nó chứa đựng trong đó hơn 2,000 năm lịch sử.
Sử Ký độc đáo ở chỗ, thay vì ghi lại lịch sử theo thứ tự thời gian dựa trên các sự kiện, nó lại kết nối lịch sử dựa trên những nhân vật trọng yếu có liên quan.
Qua 130 thiên sách, tác phẩm trình bày các sự kiện lịch sử chia theo 5 phần gồm Bản Kỷ (tiểu sử của các triều đại và các quân vương); Biểu (mốc thời gian của các sự kiện); Thư (lễ, nhạc, lịch pháp, thiên văn…); Thế Gia (gia phả của các gia tộc nổi tiếng); Liệt Truyện (tiểu sử của các nhân vật lịch sử nổi bật), và kết thúc bằng một tự truyện của chính Tư Mã Thiên.
Ngoài ra, không giống như các bộ sử trước đây, vốn được viết thành biên niên sử chính thức của triều đình dưới sự giám sát của hoàng gia, Sử Ký được viết một cách độc lập.
Ghi chép trong Sử Ký còn bao gồm các bậc hoàng đế, thành viên hoàng tộc, quan lại quý tộc, gia đình phong kiến, và thậm chí cả những thường dân nổi tiếng với những nguyên tắc đạo đức cao thượng và những câu chuyện nổi bật.
Tác phẩm cũng bao hàm các luận thuyết có giá trị về các chủ đề khác nhau của thời đó, bao gồm lễ, nhạc, lịch pháp, thiên văn, văn học và kinh tế.
Những câu nói nổi tiếng của Tư Mã Thiên trong Sử Ký như “không ghi chép gì khác ngoài sự thật”; “không khoe khoang và không che đậy” đã được các nhà sử học Trung Hoa đánh giá cao.
Dù trải qua nhiều khó khăn và phải chịu đựng bao thử thách khắc nghiệt, Tư Mã Thiên vẫn luôn chính trực và kiên định theo đuổi những chuẩn mực đạo đức trong cả công việc và cuộc sống.
Với việc tạm gác tự trọng cá nhân sang một bên, Tư Mã Thiên đã để lại cho hậu thế một bản ghi chép lịch sử xuất sắc, đầy đủ của Trung Hoa giai đoạn sơ kỳ.
Tanya Harrison
Hải Long biên dịch
Qúy vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
Xem thêm:
